KROZ TRI VIJEKA OBRAZOVANjA U BIJELjINI

Počeci modernog obrazovanja i školstva na prostoru Semberije vode nas u prvu polovinu 19. vijeka, kada su osnovane prve srpske škole u Bijeljini i okolnim selima (u Brocu 1834, Janji 1835, Bijeljini 1838, Gornjem Dragaljevcu 1853, Dvorovima 1854. godine itd.) ali, nažalost, izgubljeni su čak i najosnovniji podaci o radu osnovnih škola u prvim decenijama njihovog postojanja.

Najstariji sačuvani dokument koji govori o školstvu u Bijeljini je pismo ministru prosvete Kneževine Srbije od 12. maja 1865. godine koje su (s obzirom na sve veću pažnju koju je Srbija posvećivala Bosni i Hercegovini od povratka kneza Mihaila na vlast 1860. godine, a jedna od najizraženijih je bila podrška srpskim školama) uputili „nastojatelj crkve i škole Dimitrija Marković i učitelj škole beljinske Nikola Evtić“:

GOSPODINU MINISTRU PROSVETE

Pokorno podpisatij usudili smo se Gospodina Ministra Prosvete najpokornije moliti, da bi nam ovu našu molbu uvažiti blagoizvoleli, videći da Gospodin Ministar Prosvete veliku milost čini po drugim ovdašnjim školama i deci knjižice za potrebe šalje, pa kako se u našoj školi nalazi 85 redovnij učenika koji po sve dnevno u školu idu, ali badava kad nemaju iz čega bi mogli učiti, nego samo poneki psaltir ili časlovac nalazi, i to budimskij, sa vrlo skupom cenom, pa zato mi svi tutori škole i crkve molimo Gospodina Ministra Prosvete, da bi se smilovao na ovdašnju sirotinju i knjižica ima poslati blagoizvoleo, a mi ćemo svi opšte gledati da se vašoj velikoj milosti koju budete učinili dostojno pokažemo.

Učitelj je razredio decu po razredima i u I razredu nalazi se dece 40, u II 25 i u III 20. Što se tiče škole mi smo sve potrebe nabavili, kao god nam je kazao učitelj da je potrebno i da je on kao u Srbiji ured sve stavio, i Gospodar Paša Tuzlanskij sve mu je kazao da kao što zna tako i radi, i školu u red uvede, on je sve učinio, samo vas molimo da nam blagoizvolite knjižice poslati i pregledalice za krasnopis, mapa za zemljevid, preko učitelja naše škole.

Ovako vas moleći ostajemo vama najpokorniji trgovci tutori i opštinari škole Beljinske.

U Beljini, 12. maja 1865. godine

Učitelj škole beljinske
Nikola Evtić

Nastojatelj crkve i škole
Dimitrija Marković

Tutori škole:
Đorđe Eremić, Petar Jovičić, Risto Popović, Sekula Kocobaća

Iz pisma se vidi da školu pohađa relativno veliki broj učenika za uslove turske vladavine i da je učitelj koliko-toliko kvalifikovan za svoj posao. Učitelj je najvjerovatnije „prečanin“, s obzirom da piše ekavskim narječjem i da je u školi „zaveo red kao u Srbiji“. Takođe, uočljivo je da su djeca učila isključivo iz crkvenih knjiga, jer drugih nije bilo.

Autor teksta o školi u Bijeljini, objavljenom u Kalendaru Srpskog kulturno-umjetničkog društva „Prosvjeta“ za 1906. godinu, tvrdi da je ministar prosvjete Srbije pozitivno odgovorio na molbu i da su iz Beograda poslate knjige. Vjerovatno je da je baš od tada školstvo u Bijeljini počelo da dobija svjetovniji karakter u nastavnom sadržaju. Takva tendencija će se nastaviti u razvitku srpskih škola sve do njihovog ukidanja, iako su škole do kraja ostale pod crkvenim pokroviteljstvom. Učitelji u ovoj školi su uglavnom dolazili iz Srbije i često su nalaženi preko oglasa u novinama (npr., u „Školskom listu“ koji je izlazio u Somboru, 1882. godine je objavljen oglas kojim se za „bijeljinsku školu traži učitelj i učiteljica s platom od 450 i 350 forinti i stanom i ogrevom, sa rokom javljanja 30. septembra“). Prema prvom austro-ugarskom popisu svih škola u Bosni i Hercegovini iz 1891. godine u bijeljinskoj srpskoj osnovnoj školi radila su dva učitelja sa 140 učenika.

Druge godine nakon austro-ugarske okupacije, decembra 1879. godine, nova vlast otvara tzv. Komunalnu školu koju su uglavnom pohađala djeca došljaka i, u početku, vrlo malo djece muslimanske vjere, kao i djece iz okolnih sela. U želji da privuku što više djece u Komunalnu školu, vlasti su odlučile da izgrade modernu zgradu za školu koja je završena 1886. godine (u ovoj zgradi danas su smješteni Odjeljenje za boračko-invalidsku i civilnu zaštitu i Odjeljenje za prostorno uređenje Gradske uprave Grada Bijeljina). U novoj školskoj zgradi je bilo osam učionica, stan za upravnika i druge potrebne prostorije. Troškove izgradnje od 48.000 kruna podnijela je Opština. Iako obilato potpomagana od strane vlasti i u novoj, privlačnoj zgradi, Komunalna škola nije uspijevala da okupi značajniji broj učenika pravoslavne i muslimanske vjere. Srpska djeca su i dalje u najvećem broju pohađala Srpsku osnovnu školu, iako je bila smještena u staroj i dotrajaloj zgradi.

USPON SRPSKE OSNOVNE ŠKOLE

Početkom 20. vijeka Srpsko-pravoslavni crkveno-školski odbor u Bijeljini i građani Bijeljine donose odluku o izgradnji nove zgrade ze Srpsku osnovnu školu na mjestu stare zgrade, koje je bila sklona rušenju. Vlasti nisu bile oduševljene željom stanovnika Bijeljine da izgrade novu zgradu za Srpsku osnovnu školu, ali su popustile pred upornim navaljivanjem. Na dopis Kotarskog ureda kojim je tražen odgovor pomoću kojih sredstava se misli graditi tako veliki objekat, predsjednik Srpsko-pravoslavne crkvene opštine u Bijeljini Simo Jovanović odgovara da

"... za gradnju škole imamo potrebitu ciglju, kamen, kreč, pijesak i 10.920 kruna u gotovom. S tim mislimo podići školu ove jeseni pod krov, a zaključkom skupštinskim od 10. januara o.g. ostali troškovi da se škola na godinu dovrši namaknuće se razrezom.“

Pismo je datirano 12. aprila 1901. godine. Dakle, novac se prikupljao dobrovoljnim prilozima, ali je postojalo i obavezno davanje – razrezom. Kotarski predstojnik, uz priloženo pismo Sime Jovanovića, obavještava višu administrativnu vlast o namjeri da se izgradi školski objekat voljom i naporima naroda, pa predlaže da se građenje odobri, jer je, kako kaže, namjera vrlo čvrsta i nastao bi politički problem ako bi se zaustavila.

Školska zgrada je zaista završena  krajem avgusta 1902. godine, ljepša i veća od zgrade Komunalne škole, čime je Srpska osnovna škola ne samo obezbijedila opstanak, nego je postala novo, ne samo obrazovno, nego i kulturno središte Bijeljine. U njenoj prostranoj sali održavane su razne kulturno-zabavne priredbe za đake i građane, a sala je postala i vježbalište za sokolsku omladinu. Uspon Srpske osnovne škole se poklopio sa jačanjem nacionalnih težnji za oslobođenjem i ujedinjenjem sa sunarodnicima sa druge strane Drine.

U Srpskoj osnovnoj školi u Bijeljini, kao mlad učitelj službovao je i budući veliki srpski pjesnik Jovan Dučić. Došao je u Bijeljinu početkom 1893. godine, odmah po završetku Somborske preparandije i u Bijeljini ostao do sredine 1894. godine. Obrazovan i vaspitan na evropskim uzorima, neizlječivo slobodnog i nemirnog duha, Dučić je upravo u Bijeljini napisao prve značajnije pjesme koje su na sebe skrenule pažnju čitalačke publike, književne kritike, ali i policije.

Pored rada u školi, Dučić se odmah po dolasku u Bijeljinu uključio u kulturni život u gradu, pokrenuo je mnoge kulturne aktivnosti, iako je jako kratko radio u Bijeljini, ostavivši trajan trag u kulturi ovog kraja. Sa svojim vršnjacima – trgovcima, zanatlijama i rijetkim namještenicima Dučić je osnovao prvu dramsku amatersku grupu koja je pripremala i izvodila recitale i pozorišne predstave romantičarsko-nacionalnog sadržaja. Zbog rodoljubivog djelovanja, bio je pod stalnom prismotrom policije. Nakon jednog pretresa i pronađenih rodoljubivih stihova, optužen je za ometanje javnog reda i mira i, na zahtjev okružnog predstojnika i po Rješenju Zemaljske vlade u Sarajevu od 10. jula 1894. godine protjeran iz Bijeljine. Iza Dučića je u Bijeljini ostala priča o neostvarnoj ljubavi sa Magdalenom Živanović, kćerkom bogatog bijeljinskog trgovca.

I ostali srpski učitelji učitelji ove škole su uživali veliki ugled u narodu, bili su u prvim redovima nacionalnih akcija i osnivači naprednih udruženja koja su okupljala mlade ljude iz građanske klase koja se tek stvarala. Vrijeme do 1914. godine je vrijeme osnivanja i uspješnog rada Pjevačkog društva „Srbadija“, Društva „Srpski sokol“, Pododbora Srpskog kulturno-umjetničkog društva „Prosvjeta“, Kola srpskih sestara... Tadašnji upravnik srpske škole Stevo Nikolić je bio, van svake sumnje, najomiljeniji i najpoštovaniji čovjek u gradu. Bio je među osnivačima svih nacionalnih i kulturnih ustanova u gradu, član predsjedništva Udruženja učitelja srpskih škola u Bosni i Hercegovini, kao i delegat ispred srpskih učitelja u Velikom upravnom i prosvjetnom savjetu. Zbog takvog djelovanja, nakon sarajevskog atentata, odmah je lišen slobode i na banjalučkom „veleizdajničkom“ procesu 1916. godine osuđen na deset godina teške robije.

Kao i ostale srpske škole u Bosni i Hercegovini, i srpsku osnovnu školu u Bijeljini su austro-ugarske okupacione vlasti zatvorile 1914. godine, odmah nakon sarajevskog atentata, a svi učenici su morali preći u komunalnu školu.
 

Djeca u Zabavištu i učenice jednog od odjeljenja Ženske osnovne škole
(period Kraljevine Jugoslavije)
  Odjeljenje gimnazijalaca pred II svjetski rat i Gimnazija (1929. godina)
 

Iz šturih podataka sačuvanih u „Spomenici“ vidi se da se u muškoj osnovnoj školi stalno povećavao broj učenika i nastavnog osoblja, pa je u školskoj 1937/38. godini u školi radilo 25 učitelja i učiteljica sa 863 učenika razvrstanih u 18 odjeljenja.

Škola je radila i prvih godina okupacije, sve do polovine 1943. godine. U septembru 1943. godine Bijeljina je prvi put oslobođena i sve do ponovnog okupiranja grada, u martu 1944. godine, u gradu je radila narodna partizanska škola.

OD 1945. GODINE DO DANAS

Osnovna škola je obnovila rad 15. aprila 1945. godine. Prva osmogodišnja osnovna škola u Bijeljini je osnovana u septembru 1951. godine i od tada se mreža osnovnih škola u gradu i opštini Bijeljina postepeno širi da bi danas došla do broja od četiri osnovne škole na gradskom području i osam osnovnih škola u Janji i seoskim mjesnim zajednicama. U okviru ovih osnovnih škola radi i 35 područnih odjeljenja.

Kao što je rečeno, upravnik Meštrović je u „Spomenici“ unosio i napomene o prilikama u Bijeljini iz tog vremena i njihovom uticaju na rad škole. Neke od najinteresantnijih napomena (poredane po hronološkom redu su):

- 3. april 1900. godine bilo je u Bijeljinskom kotaru (srezu) 14 osnovnih škola, što je konstatovano prilikom pregleda škole od strane okružnog školskog nadzornika Vejina.

- 1. maj 1900. godine škola je u korist svojih siromašnih učenika priredila zabavu sa igrankom od koje je čist prihod iznosio 223 krune i 40 filira.

- 18. oktobra 1900. godine je zabilježena pojava crnih boginja i tog dana je „... sreski liječnik pregledao svu djecu i na 55 učenika urezao propisani serum protiv boginja“. Zbog epidemije škola nije radila od 5. decembra 1900. do 24. januara 1901. godine.

- 1. juna 1902. godine u „Spomenici“ se pominje pojava velikog kašlja među školskom djecom, a 5. oktobra 1903. zabilježena je pojava šarlaha zbog kojeg škola nije radila 14 dana.  

Iste, 1903. godine, u „Spomenici“ je pomenut i veliki državni prevrat u Srbiji koji se dogodio 11. juna (29. maja po julijanskom kalendaru), kao i da su Srbijanci 24. juna „... sa najvećom pompom uveli u Beograd kralja Petra Karađorđevića koji je do tada kao izgnanik živio u Ženevi.“

- Za 1904. godinu Mešterović navodi da od polovine juna do 31. avgusta u Bijeljini „nije bilo čestite kiše, pa je, usljed toga, sva zelen izgorjela, a usjevi, osobito kukuruz, vrlo loše ponio.“

- 1905. godine je zabilježeno da je početkom juna bila dvodnevna gusta magla koja je škodila pšenici, tako da je „žetva loše ispala“, a da su naročito stradala polja prema Janji, „tako da se nije imalo šta požeti.“

- 30. avgusta 1905. godine vidjelo se „krasno pomračenje sunca koje je do ¾ svoje površine bilo zastrto.“

- 1. maja 1906. godine zapisano je svjedočanstvo o ćudima prirode i da se „zima protegla do prvih dana mjeseca aprila“, kao i da je „temperatura vazduha kroz „cio mart varirala između -30 i -8 stepeni Celzijusa“. Priroda je spavala sve do 26. aprila, a u međuvremenu, 20. aprila, Dašnica i Modran su poplavili Bijeljinu tako da je rijeka tekla Vilminom ulicom (u to vrijeme, to je bila glavna ulica u gradu, tzv., gospodska; danas je to Karađorđeva ulica) u dubini od 60-70 centimetara, „što se u Bijeljini ne pamti.“

- 21. oktobra 1907. godine vlasti su zatvorile školu zbog šarlaha „... koji se među školsku djecu poput vuka uvukao.“

- 15. juna 1908. godine je ponovo ostavljen zapis o vremenskim neprilikama: „... pala je u kotaru plaha kiša uz veliku buru i ogromnu tuču (grád) kakva se davno zapamtila nije.“ Najjači grád je pogodio Puškovac, Gornje Zabrđe, pola Ugljevika, Tavnu, Vršane, Obarsku, Crnjelovo, Svinjarevac, Brodac, Batković, Velino Selo, Trnjake, Međape i Balatun. „Usjevi su stučeni tako da se ne može raspoznati gdje je kukuruz zasijan bio.“

- 23. marta 1909. godine škola je raspuštena jer su u zgradu ušli vojnici stacionirani u Bijeljini „radi toga što se Srbija radi aneksije Bosne i Hercegovine držala prema njoj (Austro-Ugarskoj) neprijateljski i što je svoju vojsku bacila na Drinu.“ Dalje je navedeno da su se u školu uselile dvije kompanije sa 502 momka. Po njihovom odlasku, škola je proradila 29. aprila, nakon što je dovedena u red posle dva dana čišćenja.

- Iste godine, 14. oktobra, umrla je učiteljica Katinka Mešterović, upravnikova supruga.

- 26, 27, 28. i 29. maja 1912. godine okružni školski nadzornik Mandić je pregledao rad škole i „... našao veoma dobar uspjeh osim učiteljice Ferić gdje uspjeh ne zadovoljava“. Zbog neuspjeha, upravnik je u „Spomenici“ rad i ponašanje ove učiteljice komentarisao riječima: „Ovakvo stvorenje nije pisac ovih redaka još nigdje našao, jer ono ne valja ni Bogu ni vragu, ni vladi, ni narodu, ni školi, ni vlasti, ni djeci, ni sebi – pa će tako po svoj prilici i proći, završavajući karijeru kao niko njen. Ko kako sije, tako i žanje – ko kako prostre, tako i spava.“

- U septembru 1913. godine Mešterović prekida pisanje ljetopisa zbog bolesti, a 12. oktobra iste godine je i umro. 

Tokom austro-ugarske vladavine, u Bijeljini je radila i Trgovačka škola koja je ukinuta 1919. godine, kada je osnovana Gimnazija. Novoosnovana Gimnazija je useljena u zgradu dotadašnje Srpske škole, a osnovna škola je preseljena u zgradu Komunalne škole.

MEĐURATNI PERIOD

Nakon Prvog svjetskog rata ujedinjuju se Srpska i Komunalna osnovna škola, a sve vrijeme između dva svjetska rata i nakon oslobođenja, do 1956. godine, u gradu je radila po jedna muška i ženska osnovna škola (ženska osnovna škola je bila smještena u zgradi kod Sokolskog doma, pored današnje OŠ „Vuk Karadžić“) koje su bile dovoljne za sve učenike sa gradskog područja, s obzirom da su okolna sela već dobila zgrade za svoje osnovne škole. Zgrada nekadašnje Srpske škole je, za potrebe Gimnazije, 1926. godine dograđena reprezentativnom zgradom i obje ove zgrade, pored dvije nove zgrade, danas zajedno čine kompleks najveće osnovne škole u Bijeljini koja je za vrijeme SFRJ nosila ime narodnog heroja Radojke Lakić, a sada se zove Osnovna škola „Sveti Sava“.
 

Spisak obrazovnih ustanova na području Grada Bijeljina - predškolske ustanove, osnovne i srednje škole, fakulteti

192.49KB